به مناسبت ۹ آذر، روز بزرگداشت شیخ مفید

خلاصه :

روز ۹ آذرماه به نام روز «بزرگداشت شیخ مفید» نامگذاری شده است.

«محمد بن محمد بن نعمان» مشهور به شیخ مفید و معروف به ابن المعلّم یکی از بزرگترین علما و فقهای برجسته شیعه در سده چهارم هجری قمری است.

شیخ مفید در یازدهم ذیقعده (سالروز میلاد علی بن موسی الرضا علیه السلام) درسال ۳۳۶ هجری قمری دیده به جهان گشود، ایشان در سال ۴۱۳ هجرى در بغداد و پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و در حرم مطهر امام جواد علیه‌السلام به خاک سپرده شد.

بی‌شک سرزمین‌های اسلامی در سده چهارم و پنجم هجری قمری، اوج دوران شکوهمند خود را سپری کردند؛ به طوری که پیشرفت‌های نظری و عملی فراوان در علوم و فنون مختلف این اعصار، موجب برتری جوامع اسلامی بر سایر جوامع بود.

در این دوران جوامع دیگر انسانی، مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر این عصر طلایی اسلامی بودند.

«شیخ مفید» نقطه عطفی برای مذهب شیعه است

یکی از چهره‌های مشهور شیعه که در انتهای سده چهارم هجری قمری در بغداد پا به جهان گشود، «محمد بن محمد بن نعمان» معروف به «شیخ مفید» است؛ فقیه، مورخ، متکلم و مفسر قرآنی که نقطه عطفی برای مذهب شیعه محسوب می‌شود.

 «محمد بن نعمان» معروف به «شیخ مفید» ملقب به «ابوالمعالی»، «عکبری» و «بغدادی» است که در سال ۳۳۶ هجری قمری به دنیا آمد و آموزش نزد اساتید بزرگی مانند «ابن قولویه قمی»، «شیخ صدوق»، «ابن ولید قمی»، «ابوغالب زراری»، «ابن جنید اسکافی»، «ابوعلی صولی بصری»، «ابوعبدالله صفوانی»، ایشان را از عظمای فقه شیعه قرار داد و مرجعیت علمی و فقهی شیعه را در آن عصر به وی اختصاص داد.

«شیخ مفید» بیش از ۲۰۰ اثر در عرصه‌های مختلف به یادگار گذاشته است

 شیخ مفید در طول زندگی ۷۵ ساله خود، بیش از ۲۰۰ اثر در عرصه‌های مختلف علمی باقی گذاشت؛ در عرصه فقه کتبی مانند «المقنعه»، «الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الرقه فی الأهله و العدد» در زمینه علم کلام و عقاید کتاب‌هایی مانند «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه»، «نکت الأعتقادیه» و کتب «الفرائض»، «الکلام فی دلائل القرآن»، «وجوه اعجاز القرآن»، «النصره فی فضل القرآن»، «البیان فی تألیف القرآن»، الافصاح»، «الایضاح»، «الارکان» و «الارشاد» را در زمینه‌های گوناگون قرآنی، اخلاقی و تاریخی به نگارش درآورده است.

در عظمت علمی مکتب شیخ مفید وجود شاگران ممتازی چون «سیدمرتضی»، «سیدرضی»، «نجاشی»،«شیخ طوسی» و غیره است که هر کدام از بزرگان و ستون‌های علمی شیعه محسوب می‌شوند، کافی است.

«شیخ مفید» علم کلام را به عنوان دفاع عقلانی از باورهای دینی پایه‌ریزی کرد

تسلط و شجاعت شیخ مفید در عرصه‌های علمی و نظری باعث ابداعات ویژه وی در عرصه‌های گوناگون شد؛ وی با شناخت صحیح از ضرورت دفاع از عقاید شیعه در آن زمان ملتهب که افکار گوناگون عرفان شرقی، یونانی و مکاتب انحرافی اسلامی بدعت‌های گوناگونی را جایگزین اسلام راستین کرده بود و شیعیان از هجمه‌های اعتقادی مصون نبودند، دقت‌های عقلی خاصی برای تبیین این عقاید به کار برد.

 شیخ مفید علم کلام را به عنوان دفاع عقلانی از باورهای دینی پایه و بنیان نهاد، اما این دفاع از عقاید شیعی در همین جا خلاصه نمی‌شد و مناظره‌های گوناگون شیخ مفید برای دفاع از این عقاید در مقابل مکاتب مختلف آن زمان مانند معتزله، اشاعره، اصحاب حدیث، متصوفه و مرجئه از تسلط وی در این عرصه خبر می‌دهد.

«شیخ مفید» با پایه‌ریزی اصول فقه شیعه، بزرگترین تحول علمی را ایجاد کرد

شاید بزرگترین تحول علمی ایجاد شده توسط شیخ مفید، پایه‌ریزی «اصول فقه» شیعه است که اصول فقه، دانشی است که شیوه استنباط احکام شرعی را مورد بررسی قرار داده و روش صحیح دستیابی به احکام شرعی را با استفاده از ارائه نقلی و عقلی مورد بررسی قرار می‌دهد.

«شیخ مفید» با پایه‌ریزی اصول فقه شیعه، بزرگترین تحول علمی را ایجاد و این علم را مورد مطالعه و تدوین قرار داد.

توقیع‌ها و نامه‌های امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به شیخ مفید

نجاشی کتابی به عنوان اصول فقه را اختصاصا به شیخ مفید نسبت می‌دهد و این سرآغازی برای شکل‌گیری اجتهاد نوین فقهی در مکتب شیعه محسوب می‌شود؛ اما مسلما آنچه شیخ مفید را متمایز از فقهای شیعی می‌کند، توقیع‌ها و نامه‌های بقیه الله الأعظم، امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف برای این عالم ممتاز دینی است.

 این نامه‌ها که برخی آن را نزدیک به ۳۰ نامه شمرده‌اند، از توجه ویژه امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) به این عالم دینی گواهی می‌دهد تا جایی که عده‌ای لقب «مفید» را برای محمد بن نعمان، مستفاد از این نامه‌ها می‌دانند.

امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، شیخ مفید را در برخی نامه‌ها با این عناوین خطاب فرموده‌اند: «نامه‌ای به برادر باایمان و دوست رشید ما، ابوعبدالله محمدبن نعمان شیخ مفید که خداوند عزت وی را مستدام بدارد، سلام خدا بر تو ای کسی که در دوستی ما به زیور اخلاص آراسته‌ای و در اعتقاد و ایمان به ما دارای امتیاز مخصوص هستی»؛ و این بالاترین سعادت است که امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف فردی را با این عناوین مورد خطاب قرار دهد.